شناخت مذاهب و مکاتب فکری، فلسفی و دینی به ویژه در عصر حاضر از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ ضرورتی که ریشه آن به موضوع دیگری به نام «تعامل در زندگی بشری» بر می گردد.
به گزارش فرقه نیوز، برخی از صاحب نظران در حوزه فرقه شناسی، بر نامطلوبی وضعیت رشته «فرقه شناسی» در ایران اذعان دارند و پیش داوری، برخورد گزینشی، عدم مراجعه به منابع معتبر و شتاب زدگی را از آفات مهم این رشته علمی در ایران و حوزه علمیه قلمداد کرده اند.
در گفتگو با حجت الاسلام والمسلمین علی ربانی گلپایگانی به موضوعاتی همچون وضعیت کنونی مطالعات فرقه شناسی، راهکارهای شناخت دقیق فرقه ها و... پرداخته ایم.
** در زمان و جهان امروز، چه ضرورت هایی ما را به سوی مطالعات فرقه شناسی دعوت می کند. آیا چنین توجهاتی، موجب پیشبرد اهداف علمی و عملی جوامع انسانی می شود، یا فقط نوعی علم ورزی بی هدف است؟
بدیهی است تعامل پیروان مکاتب و ادیان و مذاهب آن گاه مثبت و سازنده خواهد بود که مبتنی بر آشنایی درست با عقاید، مناسک و آداب آنان باشد. امروزه بر اثر دانش و تکنولوژی برتر، جهانِ ارتباطات توسعه یافته و زندگی اجتماعی در فراخ ترین شکل آن صورت پذیرفته است. بنابراین آگاهی از مبانی اعتقادی و باورها و آیین های مختلف، اهمیتِ مضاعف یافته است.در این میان نباید نقش مخرب و منفی قدرت های استکباری را از یاد برد. آنان در پی تفرقه و جدایی بیشتر میان طوایف اسلامی هستند. فرقه شناسی، مقدمه جلوگیری از تفرقه گرایی است.
** وضعیت کنونی مطالعات فرقه شناسی چگونه است؟ در چه مرحله و موقعیتی قرار داریم؟ در گذشته یعنی چندین قرن پیش چگونه بوده است؟ آیا به نظر نمی رسد که در قرون اخیر، به رشته فرقه شناسی کم مهری شده است؟
متأسفانه از وضعیت مطالعات فرقه شناسی در دیگر کشورهای اسلامی، اطلاعات دقیق و روزآمدی ندارم؛ اما در حوزه های شیعی وضعیت مطلوبی نداریم. تا وقتی که مباحث اعتقادی و کلامی در مراکز علمی ما، جزء دروس جنبی و فرعی است، وضع به همین منوال خواهد بود. حتی المقدور باید سعی شود که در آموزش کلام گام های موءثرتری برداشت.
** برای رسیدن به وضعیت مطلوب چه باید کرد؟ آیا مطالعه فرقه ها با تأکید بر کتاب های ملل و نحل کافی است؟ چه راه های دیگری را پیشنهاد می کنید؟
نه؛ کافی نیست. البته ارزش کتاب هایی که در موضوع ملل و نحل نوشته اند، قابل انکار نیست؛ اما هم به لحاظ تنوع و تعدد مشکل دارند و هم به لحاظ کیفیت و محتوا. در هر حال نباید به کتاب های ملل و نحل بسنده کرد؛ بلکه باید به منابع دست اول و معتبر هر مذهب و فرقه مراجعه کنیم.
پس، از چه راه هایی می توانیم به شناخت دقیق فرقه ها نایل شویم؟
اولاً باید سراغ منابع معتبر و دست اول هر فرقه برویم؛ ثانیاً باید نگاه واقع بینانه و دور از پیش داوری داشته باشیم. هر گونه حب و بغض آفت تحقیق و مطالعه است. همچنین باید در نقل و نقد آرا موضع بی طرفانه را حفظ کرد. از نقدهای احساسی نیز پرهیز کنیم و تا می توانیم در نقد دیگران منطقی باشیم.
برخورد گزینشی و پیش داورانه یکی از موانع مهم شناخت حقیقت است و از آنجا که پژوهش در زمینه فرق و مذاهب باید با انگیزه یافتن حقیقت باشد، برخورد گزینشی مانع از دست یافتن به این هدف می شود. از طرفی چنین برخوردهایی از سوی پژوهشگر درباره مذاهب دیگر، سبب می شود دیگران نیز همین راه و روش را در مواجهه با ما اتخاذ کنند.
** درست است که ما باید به وظیفه خود، درست و دقیق عمل کنیم و انصاف و واقع بینی را از یاد نبریم؛ اما آیا دیگر مذاهب هم در معرفی شیعه تا کنون انصاف و روش های علمی را به کار برده اند؟ ما باید در مواجهه با دیگر فرق اسلامی همان طور عمل کنیم که دوست داریم آنها با ما عمل کنند. آیا تاکنون این گونه بوده است؟
انتظار ما از پیروان مذاهب دیگر آن است که در مطالعه مذهب تشیع، واقع نگر و منصف باشند و از روش های علمی در مطالعه مذاهب تخطی نکنند. پیش داوری، برخورد گزینشی، کتمان حقیقت، تفسیر به رأی و حب و بغض های فرقه ای (تعصب) مانع های بزرگی بر سر راه شناخت مذاهب اسلامی است. هم ما و هم دیگران باید در نسبت دادن عقاید به مذاهب گوناگون، به منابع اصلی آنها نظر کنیم. باید ببینیم نظر اکثر پیروان یک فرقه چیست. قضاوت براساس باورهای شاذ و استثنایی مذاهب، جوانمردانه نیست. مثلاً وهابی ها در نقد شیعه، خیلی اوقات به باورها و فتواهایی استناد می کنند که نظر عمومی و اکثریت دانشمندان امامیه نیست. در میان دانشمندان ما، شیخ مفید، نمونه محقق و نویسنده ای است که بسیار منصف و موفق عمل کرده است. البته برخی از نویسندگان ما نیز گاهی از جاده انصاف خارج می شوند؛ اما ما در میان موءلفان خود کسانی را داریم که بسیار عالمانه و منصفانه درباره مذاهب دیگر داوری کرده اند. باید کار و کوشش این گروه را الگو قرار دهیم و از بی انصافی های معمول در این عرصه پرهیز کنیم. اینکه دیگران چگونه عمل کرده اند، نباید ملاک ما باشد. مطمئناً اگر ما به وظیفه خود درست و منصفانه عمل کنیم، دیگران نیز کم کم مجبور خواهند شد که به شیوه های عملی تر در مواجهه با امامیه روی بیاورند.
** آخرین سوءال را به آفات و آینده مطالعاتِ فرقه شناسی اختصاص می دهیم. مسئولیت ما درباره آینده این رشته مهم چیست واز چه راه هایی باید رفت که دچار کمترین آفت ها شویم؟
اول باید آفات را شناسایی کنیم و سپس راه آینده را مشخص نماییم. از جمله آفات مطالعات ادیان و مذاهب به طور خلاصه می توان به اهتمام به ردیه نویسی به جای حقیقت جویی، شتابزدگی در داوری و کم دقتی در مطالعه آرای ارباب مذاهب، نسبت دادن نظرهای نادر به عموم پیروان یک مذهب، مراجعه به منابع دست اول و معتبر نزد هر گروه، فقدان صلاحیت علمی لازم در فرقه شناسی و ارجاع به منابعی که اگرچه نزد مخالفان یک مذهب معتبر است، اما پیروان مذهب مورد بررسی، آن را در شمار منابع معتبر نمی دانند، اشاره کرد.
برای پرهیز از آفات مذکور و پیدا کردن بهترین راه ها در شناسایی مذاهب و فرق اسلامی، ضرورت دارد ستادی متشکل از افراد با صلاحیت تشکیل شود. این ستاد نخست باید اولویت ها و ضرورت ها را شناسایی کنند. سپس کاستی ها را با امکانات موجود بسنجند و راه موءثرتر را برگزینند. وظیفه دیگر این مجموعه ستادی، جمع آوری میراث گذشته و استفاده از تجربه های پیشینیان است. در مجموع کار ستادی و هماهنگ، بسیار مفیدتر و موءثرتر از تلاش های فردی است.
انتهای پیام/
