از تاریخ «غازار پارپتسی» تا داستان های «کارپنتس»

به گزارش فرقه نیوز، «هاکوب کاراپنتس» با نام ادبی «هاکوپ کاراپتیان»، نویسنده ارمنی تبار ایرانی، ۱۸ مرداد 1304 ه.ش در یک خانواده هنرمند ارمنی در تبریز متولد شد. او از سنین نوجوانی به ادبیات، فرهنگ و هنر علاقه مند بود و شعر و نمایشنامه می نوشت. اولین کارهای ادبی وی، بیش از ۵۰ عنوان شعر، داستان، مقاله و گزارش های خبری اند که طی سال های 1319 تا 1324 در نشریات ارمنی زبان تهران در آن زمان یعنی «آروستیک»، «لویس»، «ارس» و روزنامه «آلیک» به چاپ رسیده اند.

طبع اجتماعی هاکوپ، وی را بر آن داشت تا در سال 1318 به همراه تنی چند از دوستانش انجمن فرهنگی نوجوانان ارمنی را به نام «نور و اندیشه» تشکیل دهد و پنج سال بعد با پیوستن چهار انجمن نوجوانان دیگر، یک باشگاه فرهنگی-ورزشی تأسیس کردند که از سال 1323 تاکنون با نام باشگاه آرارات همچنان فعال است.

وی چند سال بعد برای ادامه تحصیل، ابتدا به اروپا و سپس امریکا رفت و در همان کشور ماندگار شد. این نویسنده، علاقه خاصی به ادبیات و هنر ایرانی، اروپایی و امریکایی داشت و بسیاری از شعرا و نویسندگان نام آور ایرانی و خارجی، نقش مهمی در شکل گیری زندگی ادبی وی ایفا کرده اند.

کاراپنتس در طول بیش از ۵۰ سال فعالیت ادبی، آثار متنوع و متعددی در قالب های مختلف شعر، داستان، رمان، رساله، نمایشنامه، نقد ادبی و مقالات گوناگون خلق کرده است. او بیش از ۹۰ داستان کوتاه، ۴۰ شعر، ۳۰۰ مقاله و ۲۳ نقد کتاب به زبان ارمنی منتشر کرده و بیش از ۸۰ مقاله، هفت نقد کتاب، هفت شعر و ۱۱ داستان کوتاه به زبان انگلیسی در مطبوعات امریکایی از وی به چاپ رسیده است.

یکی از ویژگی های این نویسنده، تعلق خاطر وی به زبان ارمنی است و اغلب آثارش به این زبان نوشته شده است. او در این زمینه می گوید: «با وجود همکاری دیرینه با نشریات امریکایی...نویسنده ارمنی باقی می مانم، صادق و وفادار به زبان و جوهره و عقده ارمنی».

برخی آثار منتشرشده این نویسنده در ارمنستان عبارت اند از «دور رقص امریکایی، مجموعه داستان های کوتاه، داستان های کاراپنتس و کتاب آدام». هاکوپ کارپنتس، ۲۸ مهرماه ۱۳۷۳ پس از چهار ماه مبارزه با بیماری سرطان در خانه اش در ماساچوست درگذشت.

«روح های غریبه، دختر کارتاژی، میان پرده ، ناتمام، دو جهان و یک انسان و یک سرزمین»، دیگر کتاب های این نویسنده ارمنی هستند که مورد اخیر، به تازگی به همت «آرمنوش آراکلیان» به زبان فارسی، ترجمه و از سوی انتشارات «کتاب سیامک» روانه بازار نشر شده است.

یک انسان و یک سرزمین، در واقع گزینش و ترجمه ۱۲ داستان کوتاه و سه مقاله از پنج کتاب نویسنده است. نکته حائز اهمیت در آثار ها کوپ، تلاش این نویسنده برای عرضه روح جاری در میان ارامنه به مخاطبان از رهگذر روایات داستانی می باشد که ترجمه برخی آثارش به زبان انگلیسی نیز اساساً با همین هدف صورت پذیرفته تا نسل جوان ارامنه –به ویژه ساکن در غرب- نیز با تاریخ و هویت خویشتن، بیگانه نباشند. 

او در کتاب «بذرپاشان قدیم دنیای نو» تصویری ملموس از زندگی واقعی مهاجران و بازماندگان کشتار ارامنه، سرنوشت آن ها در امریکا و تضادهای میان دنیای قدیم و جدید ایشان را به خوبی به تصویر می کشد.

«شخصیت های داستان های او زنده و ملموسند و از مقررات دنیای اطرافشان پیروی نمی کنند. کاراپنتس، آدم ها را موشکافانه، تجزیه و تحلیل می کند... در میان نویسندگان معاصر ارمنی، او سبکی نو و دیدگاهی نو عرضه کرد... کاراپنتس، شیوه مخصوص خود را در داستان نویسی دارد ...و ذهنیات وسیع و افکار پر آشوبش را به همان سرعتی که در ذهنش سیلان دارند، عیناً روی کاغذ می آورد».

کتاب یک انسان و یک سرزمین، شامل پنج بخش (در قالب داستان و مقاله) و یک فرهنگ نامه است که در آن «آشنایی، از دیروز تا هنوز» به دو زبان ارمنی و فرانسوی منتشر شده که البته تألیف مترجم و گردآورنده اثر می باشد.

در قسمتی از یکی از معروف ترین داستان های وی یعنی «بازگشت و ببر» می خوانیم:

«در اواخر قرن بیستم، برخی امریکایی ها، یک مذهب جدید کشف کرده اند و اسمش را گذاشته اند عصر جدید، که چیزی نیست جز فرضیه تمامیت جهان. تمامیت به معنای ارتباط آدم، حیوانات، درختان، گل ها ، حشره ها، سنگ ها و کوه ها، دریاها و اقیانوس ها، ارتباط و وابستگی متقابل که در منظومه شمسی و در معیاری بزرگ تر در کل کیهان گسترش می یابد. به عبارتی دیگر، یکی برای همه، همه برای یکی؛ چیزی که علم قدیم در تعریفش، قصور کرده است».

این عبارات می تواند نمونه خوبی برای نمایش اندیشه و ذهنیت این نویسنده با تباری ارمنی و رشدیافته در دو فرهنگ ایرانی و امریکایی باشد.

مطالعه این کتاب، نه فقط برای جامعه ارمنی بلکه برای عامه فارسی زبانان نیز به سبب تنوع موضوعی و سبک خاص نوشتاری که در ترجمه اثر لحاظ شده، جالب خواهد بود و ما را با اندیشه ای برخاسته از فرهنگ ایرانی-ارمنی با تمام درآمیختگی های اعتقادی و قومیتی آن، آشنا می کند.

در میان تاریخ نگاری های موجود از تاریخ ارامنه، کتاب غازار پارپتسی، جنبه ای متمایز دارد و آن، نقش آفرینی نسبی مورخ در ساختن برگ های تاریخ این قوم است که خویشتن به ثبت و ضبط آن اقدام نموده. «غازار بر خلاف دیگر تاریخ نگاران ارمنی، آگاهی های بسیاری از خود بر جای گذاشته است. او در نامه ای که به واهان مامیکونیان نوشته، از گذشته و حال خود بسیار سخن رانده و آن را شرح داده است».

«لازار فارپی» یا غازار، اهل پارپی، تاریخ نگار ارمنی سده پنجم میلادی است که دو اثر مهم از خود بر جای گذاشته؛ تاریخ ارمنیان و نامه به واهان مامیکونیان که اکنون در قالب اثری به همین نام به همت «گارون سارکسیانک ترجمه و از سوی انتشارات «نائیری» چاپ و منتشر شده است.

غازار را باید واپسین حلقه زنجیره تاریخ نویسی ارمنی سده پنجم دانست. این زنجیره با «تاریخ ارمنیان» آگاتانگغوس آغاز شده به تاریخ ارمنیان (اثر پاوستوس بوزند) می رسد و در نهایت با تاریخ ارمنیان غازار، پایان می یابد. او کتابش را سومین تاریخ ارامنه می نامد و آن را از جایی آغاز می کند که پاوستوس بوزند، کتابش را در آن نقطه به پایان برده است.

وی این کتاب را در واپسین سال های سده پنجم میلادی یا از آغاز سده ششم میلادی به رشته تحریر درآورد. کتاب به شرح رویدادهای سال های 485-387 میلادی ارمنستان می پردازد و گزارش های ارزشمندی از ایران دوره ساسانی در روزگار شاپور سوم، بهرام چهارم، یزدگرد یکم، بهرام پنجم(بهرام گور)، یزدگرد دوم، پیروز(فیروز) و بلاش ساسانی ارائه می دهد. از این نظر، این کتاب ، منبع قابل تأملی برای شناخت تاریخ ایران در این دوره محسوب می شود.

دیگر اثر ضمیمه شده در این کتاب، یعنی «نامه به واهان مامیکونیان»، از آن جهت اهمیت دارد که آ گاهی های بسیاری در خصوص زندگی مورخ عرضه می دارد و در عین حال، گوشه های مهمی از تاریخ اجتماعی ارمنستان باستان را روشن می سازد.

فعالیت های اجتماعی و علاقه به اثرگذاری در امور سیاسی و بعدها دینی این نویسنده، روح خاصی بر این تاریخ نگاری حاکم کرده که آن را از دیگر آثار مشابه، متمایز می سازد. در سال ۴۸۲ م، شورشی بر ضد دولت ساسانی در ارمنستان، ایبری و آغوانک پای گرفت... غازار نیز در این خیزش شرکت کرد. پس از پایان صلح آمیز و بستن پیمان صلح نوارساک...وی در استان سیونیک ارمنستان ساکن شد و در آنجا پس از ملاقات با دوست دوران کودکی اش یعنی واهان مامیکونیان -که مرزبان ارمنستان شده بود- به واغارشابات(مرکز دینی ارمنستان) روانه شده و سرپرستی کلیسای کاتوغیکه یا اجمیاتسین کنونی را برعهده گرفت. 

غازار برای نوسازی و رونق کلیسای کاتوغیکه از هیچ کوششی دریغ نکرد ...اما در کنار این کامیابی ها، شمار دشمنان نیز افزایش یافت. اتهاماتی گوناگون بر او بستند حتی قصد جانش کردند که جزئیاتش در نامه به واهان مامیکونیان آمده است.

غازار سرانجام زیر فشار سنگین بدخواهان از ارمنستان گریخت و به شهر آمید(دیاربکر کنونی) رفت. از آنجا نامه ای به واهان مامیکونیان نوشت و از رنج خود سخن راند. این نامه...سندی است ارزشمند برای آگاهی از زندگینامه غازار و شناخت اوضاع و احوال اجتماعی آن زمان. 

واهان با خواندن این نامه در سال ۴۹۳ م، غازار را به ارمنستان فراخواند و از وی خواست تاریخ ارمنستان آن دوره را بنگارد. غازار نیز با شوق بسیار دست به کار شد و نوشتن تاریخ ارمنستان از زمان تقسیم آن به دو بخش ایرانی و رومی را آغاز کرد.

غازار پارپتسی، اندکی پس از نگارش کتابش درگذشت. کتاب «غازار پارپتسی» در ۴۰۷ صفحه نوشته شده و شامل عناوین زیر است:

«زندگی نامه غازار پارپتسی، نگاهی به تاریخ ارمنستان از آغاز تا روزگار غازار پارپتسی، محتوای کتاب تاریخ ارمنیان، دست نوشته های تاریخ ارمنیان و نامه به واهان مامیکونیان، چاپ های ارمنی تاریخ ارمنیان، ترجمه های تاریخ ارمنیان، چاپ های ارمنی و ترجمه های نامه به واهان مامیکونیان، درباره ترجمه فارسی این کتاب، تاریخ ارمنیان نوشته غازار پارپتسی، فهرست مطالب تاریخ ارمنیان(در سه بخش)، نامه به واهان مامیکونیان و ضمیمه(آوانویسی الفبای ارمنی)».

لحاظ کردن سبک نوشتاری خاص(مربوط به دوران کهن) در ترجمه این اثر، حال و هوای تاریخی آن را دوچندان ساخته، صفحاتی از تاریخ ارمنستان را همچون یک نمایشنامه به تصویر می کشد که بدین لحاظ از ثقیل بودن رایج در چنین تاریخ نگاری هایی، کاسته و مطالعه آن را برای علاقه مندان، خواستنی می سازد.

گذشته از اهمیت محتوایی این اثر برای جامعه ارامنه فارسی زبان، آگاهی از تاریخ ایران و ابعاد و جنبه های مرتبط و پیوندیافته آن با ارمنستان از نگاه طرف مقابل، می تواند برای مخاطبان غیر ارمنی نیز جالب و البته در متون تحقیقی، به مثابه منبعی متفاوت، قابل ارجاع باشد.

انتهای خبر/